زندگی عاقلانه

فصل دوم : مغز و اعصاب

2/1 - اشاره به حکمت مغز و دستگاه عصبى
347 - امام صادق (علیه السلام ):
- در پاسخ طبیبى فرومانده از پاسخ به این پرسش امام که : ((چرا کاسه سر، از چند استخوان و لایه تشکیل مى شود؟)) -: چون هر چیز درون تهى اگر یک پارچه باشد، شکستن ، زودتر به سراغش مى آید و چون چند تکه قرار داده شود، شکستگى از آن دورتر است .⁽⁴⁶⁹⁾
348 - امام صادق (علیه السلام ):
- خطاب به مفضل بن عمر -: اگر جمجمه باز مى شد و مى توانستى مغز را ببینى ، مى دیدى که به حجاب هایى (لایه هایى ) که روى همدیگر قرار گرفته اند، در میان گرفته شده است تا هم آن را از عارضه ها مصون بدارد، و هم آن را استوار نگه دارد، تا بدان ، لرزش راه نیابد؛ و مى دیدى که جمجمه ، به سان کله خودى بر آن قرار گرفته است تا آن را از اثر ضربت هاى سختى که ممکن است به سر برسد، حفظ کند. سپس ، تاجى از مو بر روى جمجمه پوشانده شده و این پوشش ، همانند پوستینى براى سر است که آن را از شدت سرما و گرما، نگه مى دارد. پس چه کسى مغز را در چنین دژى جاى داده است ، مگر همو که آن را آفرید و سرچشمه احساس ساخت و به واسطه منزلت والایى که در بدن دارد، و نیز به واسطه مرتبه بلند و جایگاه برجسته اش آن را سزامند این همه حفظ و مراقبت دانست ؟
اى مفضل ! چه کسى قلب را درون سینه انسان قرار داد و زرهى که پوشش ‍ استوار آن است ، بر آن قرار داد و آن را به دنده ها و گوشت و پى اى که بر آن است ، مصونیت داد تا جراحت و آزارى بدان نرسد؟
اى مفضل ! نیک بیندیش که چرا مغز که جسمى رقیق است ، در لابه لاى استخوان ها حصار یافته است . آیا جز براى این است که از آن ، حفاظت کند و آن را مصون بدارد؟⁽⁴⁷⁰⁾

2/2 - آنچه عقل را استحکام مى بخشد
الف - باقلا
349 - امام صادق (علیه السلام ):
خوردن باقلا، استخوان هاى ساق را تراکم درونى مى دهد، توان مغز را افزون مى سازد و خون تازه تولید مى کند.⁽⁴⁷¹⁾
ب - روغن مالیدن
350 - امام على (علیه السلام ):
روغن ، پوست را نرم مى کند، و بر توان مغز مى افزاید، مجارى آب را در بدن مى گشاید، کثافت پوست را از میان مى برد و رنگ را روشن مى کند.⁽⁴⁷²⁾
351 - امام صادق (علیه السلام ):
روغن بنفشه ، مغز را نیرو مى بخشد.⁽⁴⁷³⁾
ج - حجامت
352 - پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ):
حجامت عقل را افزون مى کند و بر قدرت حافظه مى افزاید.⁽⁴⁷⁴⁾
353 - امام على (علیه السلام ):
حجامت ، بدن را صحت مى دهد و عقل را استحکام مى بخشد.⁽⁴⁷⁵⁾
د - سرکه
354 - امام صادق (علیه السلام ):
ما با سرکه آغاز مى کنیم ، چنان که شما با نمک آغاز مى کنید؛ چرا که سرکه ، عقل را استحکام مى بخشد.⁽⁴⁷⁶⁾
ه - سرکه شراب
355 - امام صادق (علیه السلام ):
سرکه شراب ، لثه را تقویت مى کند، جنبندگان شکم را مى کشد و عقل را استحکام مى بخشد.⁽⁴⁷⁷⁾
و - سداب
356 - امام کاظم (علیه السلام ):
سداب ⁽⁴⁷⁸⁾، عقل را افزون مى کند.⁽⁴⁷⁹⁾
357 - الکافى :
- به نقل از محمد بن عمرو بن ابراهیم ، از امام باقر (علیه السلام ) یا امام کاظم (علیه السلام ) -: (نزد او) از سداب نام برده شد. فرمود: ((بدانید که در آن ، منافعى است : افزون بر عقل و فراوان ساختن هوش ، هر چند که آب کمر را بد بو مى کند)).⁽⁴⁸⁰⁾
ز - چغندر
358 - امام رضا (علیه السلام ):
- درباره فواید چغندر -: عقل را استحکام مى بخشد و خون را تصفیه مى کند.⁽⁴⁸¹⁾
ح - مسواک زدن
359 - امام باقر (علیه السلام ):
مسواک زدن ، بلغم را مى برد و عقل را افزون مى کند.⁽⁴⁸²⁾
ط - خرفه
360 - پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ):
بر شما باد خرفه ، که زیرکى دهد و اگر تنها یک چیز باشد که عقل را افزون مى کند، همان است .⁽⁴⁸³⁾
ى - کدو
361 - پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ):
بر شما باد کدو؛ چرا که عقل را افزون سازد و مغز را بزرگ مى کند.⁽⁴⁸⁴⁾
362 - پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ):
بر شما باد کدو؛ چرا که عقل را مى پالاید و مغز را مى افزاید.⁽⁴⁸⁵⁾
363 - امام على (علیه السلام ):
کدو بخورید؛ چرا که مغز را افزون مى کند.⁽⁴⁸⁶⁾
ر. ک : ص 585 (کدو).
ک - کرفس
364 - پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ):
بر شما باد کرفس ؛ چرا که اگر بنا بود تنها یک چیز عقل را افزون کند، آن همین بود.⁽⁴⁸⁷⁾
ل - کندر
365 - پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ):
به زنان آبستن خود، کندر بدهید؛ چرا که عقل کودک را افزون مى کند.⁽⁴⁸⁸⁾
366 - پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ):
بر شما باد کندر؛ چرا که ... عقل را افزون مى کند، ذهن را ذکاوت مى دهد، چشم را جلا مى بخشد و فراموشى را از میان مى برد.⁽⁴⁸⁹⁾
367 - امام رضا (علیه السلام ):
فراوان کندر بخورید، آن را در دهان نگه دارید و بجوید. براى من ، جویدن آن ، دوست داشتنى تر است ؛ بلغم معده را مى زداید و آن را تمیز مى کند، عقل را استحکام مى بخشد و غذا را مى گوارد.⁽⁴⁹⁰⁾
ر. ک : ص 340 (غذاهایى که براى جنین ، سودمند است ).
م - گوشت
368 - امام صادق (علیه السلام ):
گوشت ، گوشت مى رویاند و بر عقل مى افزاید؛ و هر کس آن را چند روز واگذارد، عقلش تباه شود.⁽⁴⁹¹⁾

2/3 - آنچه بر توان ذهن مى افزاید
369 - پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ):
هر کس ناشتا به خوردن مویز مداومت کند، فهم و حافظه و ذهن ، روزى او مى شود و از بلغم وى ، کاسته مى شود.⁽⁴⁹²⁾
370 - پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ):
به بخورید؛ چرا که ذهن را افزون مى کند.⁽⁴⁹³⁾
371 - پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ):
بر شما باد کندر؛ چرا که ... عقل را افزون مى کند و ذهن را ذکاوت مى دهد.⁽⁴⁹⁴⁾
372 - امام صادق (علیه السلام ):
انار را با پیه ⁽⁴⁹⁵⁾ آن بخورید؛ چرا که معده را مى پالاید و ذهن را افزون مى کند.⁽⁴⁹⁶⁾
373 - الکافى :
- به نقل از محمد بن على همدانى -: مردى در خراسان ، نزد امام رضا (علیه السلام ) بود. در این هنگام ، نزد ایشان سفره اى گستردند که در آن ، سرکه و نمک بود. امام (علیه السلام ) با سرکه آغاز کرد. آن مرد گفت : فدایت شوم ! به ما فرموده اى که با نمک ، آغاز کنیم .
فرمود: ((این ، همانند آن (یعنى نمک ) است . سرکه ، ذهن را استحکام مى بخشد و عقل را افزون مى کند)).⁽⁴⁹⁷⁾
ر. ک : ح 376.

2/4 - آنچه حافظه را تقویت مى کند
الف - مویز
374 - پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ):
هر کس ناشتا بر خوردن مویز مداومت کند، فهم و حافظه و ذهن ، روزى او مى شود و از بلغم وى ، کاسته مى شود⁽⁴⁹⁸⁾
ر. ک : ص 526 (خواص خوردن مویز در حالت ناشتا).
ب - عسل
375 - پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ):
هر کس حافظه مى خواهد، عسل بخورد.⁽⁴⁹⁹⁾
376 - الفقه المنسوب للامام الرضا (علیه السلام ):
عالم امام کاظم (علیه السلام ) فرمود: ((در عسل ، درمان هر دردى است . هر کس ناشتا یک قاشق عسل بخورد، این عسل ، بلغم را پایان مى دهد، صفرا را فرو مى نشاند، مانع از تلخه سیاه (سودا) مى شود و ذهن را صفا مى بخشد، و اگر که همراه با کندر خورده شود، حافظه را نکو مى سازد)).⁽⁵⁰⁰⁾
ج - کرفس
377 - پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ):
کرفس ، انسدادها را مى گشاید، دل را طراوت مى دهد، حافظه مى آورد و دیوانگى ، جذام ، پیسى و ترس را دور مى کند.⁽⁵⁰¹⁾
378 - الدروس :
- در بیان فواید کرفس -: روایت شده که کرفس ، حافظه مى آورد، دل را طراوت مى دهد و دیوانگى ، جذام و پیسى را دور مى کند.⁽⁵⁰²⁾
د - حجامت
379 - پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ):
حجامت ، عقل را افزون مى کند و بر قدرت حافظه مى افزاید.⁽⁵⁰³⁾
ه - سایر عوامل تقویت حافظه
380 - پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ):
سه چیز، حافظه را افزون مى کند و بلغم را از میان مى برد: قرائت قرآن ، عسل و کندر.⁽⁵⁰⁴⁾
381 - امام على (علیه السلام ):
سه چیز، بلغم را از میان مى برد و حافظه را افزون مى کند: مسواک زدن ، روزه گرفتن و قرائت قرآن .⁽⁵⁰⁵⁾
ر. ک : ص 148 ح 388.

2/5 - آنچه فراموشى مى آورد
382 - پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ):
- در سفارش هاى ایشان به على (علیه السلام ) -: اى على ! هفت چیز است که فراموشى مى آورد: خوردن سیب ترش ، خوردن گشنیز و پنیر و پس مانده موش ، خواندن نوشته هاى روى قبر، راه رفتن میان دو زن ، افکندن شپش ، حجامت در گودى پس سر، و ادرار کردن در آب راکد.⁽⁵⁰⁶⁾
383 - پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ):
ده چیز، فراموشى مى آورد: خوردن پنیر، خوردن پس مانده موش ، خوردن سیب ترش و گشنیز،⁽⁵⁰⁷⁾ حجامت در گودى پس سر، راه رفتن میان دو زن ، نگریستن به دار آویخته ، بیدار خوابى ، و خواندن سنگ قبرها.⁽⁵⁰⁸⁾
384 - امام باقر (علیه السلام ):
کوتاه کردن ناخن ، از آن رو لازم است که پناهگاه شیطان است و فراموشى از آن پدید مى آید.⁽⁵⁰⁹⁾
385 - امام رضا (علیه السلام ):
فراوان خوردن گوشت حیوان وحشى و گاو، خشکى عقل ، سرگشتگى فهم ، کندى ذهن و فراوانى فراموشى مى آورد.⁽⁵¹⁰⁾
386 - مکارم الاخلاق :
در حدیث است که سیب ، فراموشى مى آورد؛ چرا که در معده نوعى چسبندگى ایجاد مى کند.⁽⁵¹¹⁾
387 - امام کاظم (علیه السلام ):
خوردن سیب و گشنیز، فراموشى مى آورد.⁽⁵¹²⁾

2/6 - آنچه براى پیشگیرى از فراموشى ، سودمند است
388 - پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ):
پنج چیز، فراموشى را از میان مى برد و بر حافظه مى افزاید و بلغم را نیز مى برد: مسواک زدن ، روزه گرفتن ، قرائت قرآن ، (و خوردن ) عسل و کندر.⁽⁵¹³⁾
389 - پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ):
بر شما باد کندر؛ چرا که ... عقل را افزون مى کند، ذهن را ذکاوت مى دهد، چشم را جلا مى بخشد و فراموشى را از میان مى برد.⁽⁵¹⁴⁾
390 - کنز العمال :
- به نقل از عبد الله بن جعفر -: مردى نزد على بن ابن ابى طالب (علیه السلام ) آمد و از فراموشى ، اظهار ناراحتى کرد. فرمود: ((بر تو باد کندر، که دل را شجاعت مى بخشد و فراموشى را از میان مى برد)).⁽⁵¹⁵⁾
391 - امام صادق (علیه السلام ):
سه چیز، فراموشى را از میان مى برد و حافظه به بار مى آورد⁽⁵¹⁶⁾
392 - امام رضا (علیه السلام ):
هر کس بخواهد فراموشى اش کم شود و داراى حافظه اى قوى شود، هر روز، سه قطعه زنجبیل به عسل در آمیخته بخورد و در هر روز، با غذاى خویش ، چیزى که با خردل ⁽⁵¹⁷⁾ تهیه شده نیز میل کند. هر کس هم بخواهد عقل وى افزون شود، هیچ روزى از خانه بیرون نرود، پس از آنکه ناشتا سه هلیله سیاه با شکر طبرزد بجود⁽⁵¹⁸⁾.⁽⁵¹⁹⁾

2/7 - آنچه اعصاب را استحکام مى بخشد
الف - خوردن مویز
393 - الاختصاص :
- به نقل از ابو هند دارى -: طبق روى پوشیده اى به پیامبر خدا اهدا کردند. پوشش را از آن برداشت و سپس فرمود: ((به نام خدا بخورید. مویز، چه نیکو خوراکى است ، که اعصاب را استحکام مى بخشد!... ⁽⁵²⁰⁾
394 - پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ):
بر شما باد مویز، چرا که تلخه را مى زداید، بلغم را مى برد، پى را استحکام مى دهد، رنجیدگى و خستگى را از میان بر مى دارد، خوى را خوش ‍ مى سازد، دل را پاک و پیراسته مى دارد واندوه را مى برد.⁽⁵²¹⁾